اقلیم شناسی استان خراسان  
 

 مهمترین حوضه های آبریز استان خراسان

 مقدمه :

ارتفاعات موجود در این استان پهناور سبب گردیده است دره های وسیع و جلگه های پرآبی که نقش عمده اي در اقتصاد کشاورزی استان دارد ، تشکیل شود که مهمترین آنها به شرح زیر است :

1- مشهد

2- قوچان – شیروان

3- تربت جام – فریمان

4- نیشابور

5- سبزوار

6- جوین

7- تربت حیدریه

8- تایباد

9- کاشمر

10- رشتخوار

11- خواف

اما لازم به ذکر است که بهره برداریهای غیر مجاز و بی رویه از این منابع آب زیرزمینی سبب گردیده است که سطح آب زیرزمینی در دشتها و بویژه دشتهای مهم و پر آب نظیر دشت مشهد – تربت جام – تایباد – نیشابور – کاشمر – سبزوار و تربت حیدریه به شدت پایین افتد و خطر خشکسالی و شوری آب این مناطق را تهدید کند . به ویژه اینکه در چند سال اخیر میزان نزولات جوی در استان نیز کم شده که این مسئله بر حدت و شدت بحران کم آبی می افزاید .

 

تقسیم بندی حوضه های آبریز استان خراسان

 برای کلیه جریانهای سطحی و زیرزمینی استان خراسان می توان 6 حوضه به شرح زیر تعریف کرد :

-         حوضه آبریز رودخانه اترک

-         حوضه آبریز کویر قره قوم ( کشف رود – جام رود )

-         حوضه آبریز کویر مرکزی

-         حوضه آبریز کویر لوت

-         حوضه آبریز نمکزارهای شرق استان خراسان

هر یک از این حوضه ها دارای رفتار و شرایط هیدرولوژیکی و هیدروژئولوژیکی خاص خود است که با حوضه مجاور تفاوت دارد .

این تقسیم بندی با تقسیمات کشوری و جغرافیایی ارتباط ندارد و صرفا به خاطر سهولت در مطالعات هیدروژئولوژیکی استان صورت گرفته است .

لازم به ذکر است که هر یک از این حوضه های آبریز خود از چند دشت و رودخانه تشکیل شده اند ، ما در اینجا فقط به حوضه آبریز کشف رود اشاره می کنیم و از این بین فقط دشت مشهد را به عنوان الگو برمی گزینیم .

 

دشت مشهد

این دشت که جزو حوضه آبریز کشف رود بوده وسعتی بالغ بر 16500 کیلومتر مربع داشته که از این وسعت 5000 کیلومتر مربع آن را دشت و بقیه را ارتفاعات تشکیل می دهد .

میزان نزولات جوی در ارتفاع و سطح دشت تفاوت زیادی دارد بطوریکه در ارتفاعات هزارمسجد 800 میلی متر و در سطح دشت مشهد متوسط 250 میلی متر گزارش شده است .

از میان سازندهای موجود در این دشت سازند مزدوران ( سازند دوران دوم ) در رابطه با منابع آب زیرزمینی حائض اهمیت است .

این سازند که از رسوبات سخت کربناته تشکیل شده به دلیل وجود فضاهای خالی کارستی قادر است سفره های آب زیرزمینی را بوجود آورد .

از جمله منابع آب سطحی این دشت نیز می توان به خود رودخانه کشف رود اشاره کرد . این رودخانه در گذشته دارای آب زیادی بوده است ولی در حال حاظر به علت پایین افتادن سطح آب زیرزمینی و در نتیجه قطع شدن زهکشها تنها در مواقع سیلابی شدید مقداری آب از سرشاخه های آن وارد می شوند .